Ο Σχολικός Εκφοβισμός

Α. Τσιατούχας

ΕΙΔΗ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Παράδειγμα Σωματικού Εκφοβισμού

Ο Κώστας, ένας μαθητής λυκείου, δέχεται σωματικό εκφοβισμό από έναν συμμαθητή του, τον Πέτρο. Ο Πέτρος τον σπρώχνει, τον χτυπάει και του παίρνει τα πράγματά του κάθε μέρα. Αυτή η συμπεριφορά κάνει τον Κώστα να αισθάνεται φόβο και άγχος, και να αποφεύγει το σχολείο για να μην αντιμετωπίσει τον Πέτρο.

Ο λεκτικός εκφοβισμός είναι μια μορφή βίας που περιλαμβάνει πράξεις όπως προσβολές, κοροϊδίες, απειλές και άλλες μορφές λεκτικής κακοποίησης. Αυτές οι πράξεις δεν είναι απλά αστεία ή πειράγματα, αλλά μπορούν να προκαλέσουν ψυχολογική βλάβη και να επηρεάσουν την αυτοεκτίμηση και την ψυχική υγεία των θυμάτων.

Παράδειγμα Λεκτικού Εκφοβισμού

Ο εκφοβισμός με εκβιασμό είναι μια σοβαρή μορφή εκφοβισμού που περιλαμβάνει την απειλή ή την πίεση προς κάποιον για να κάνει κάτι που δεν θέλει. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την απειλή αποκάλυψης προσωπικών πληροφοριών, τη χρήση βίας ή την απειλή βίας, ή την πίεση για να δώσει χρήματα ή άλλα αντικείμενα.

Παράδειγμα Εκφοβισμού με Εκβιασμό

Ο Νίκος, ένας μαθητής λυκείου, δέχεται εκφοβισμό από έναν συμμαθητή του, τον Γιώργο. Ο Γιώργος απειλεί τον Νίκο ότι θα αποκαλύψει προσωπικές του πληροφορίες στους άλλους μαθητές αν δεν του δώσει χρήματα κάθε εβδομάδα. Ο Νίκος, φοβούμενος τις συνέπειες, αρχίζει να δίνει χρήματα στον Γιώργο, αλλά αισθάνεται συνεχώς άγχος και φόβο.

Ο κοινωνικός εκφοβισμός περιλαμβάνει πράξεις όπως η απομόνωση ενός μαθητή από την ομάδα, η διάδοση φημών και η υπονόμευση των κοινωνικών σχέσεων του θύματος. Αυτές οι πράξεις δεν είναι απλά αστεία ή πειράγματα, αλλά μπορούν να προκαλέσουν ψυχολογική βλάβη και να επηρεάσουν την αυτοεκτίμηση και την ψυχική υγεία των θυμάτων.

Παράδειγμα Κοινωνικού Εκφοβισμού

Η Μαρία είναι μια μαθήτρια λυκείου που πρόσφατα μετακόμισε σε μια νέα πόλη και ξεκίνησε σε ένα νέο σχολείο. Μερικοί από τους συμμαθητές της αποφάσισαν να την απομονώσουν επειδή είναι καινούργια. Δεν την καλούν σε κοινωνικές δραστηριότητες, δεν της μιλούν και διαδίδουν φήμες για αυτήν. Αυτή η συμπεριφορά κάνει τη Μαρία να αισθάνεται μόνη και απομονωμένη, και να δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στο νέο της περιβάλλον.

Ο ρατσιστικός εκφοβισμός είναι μια μορφή εκφοβισμού που βασίζεται σε διακρίσεις λόγω φυλής, εθνικότητας ή θρησκείας. Περιλαμβάνει πράξεις όπως προσβολές, κοροϊδίες, απειλές και άλλες μορφές κακοποίησης που στοχεύουν άτομα λόγω της διαφορετικότητάς τους.

Παράδειγμα Ρατσιστικού Εκφοβισμού

Ο Γιάννης, ένας μαθητής λυκείου, είναι από μια διαφορετική χώρα και έχει διαφορετικό χρώμα δέρματος από τους περισσότερους συμμαθητές του. Κάθε μέρα, μερικοί μαθητές τον κοροϊδεύουν για την προφορά του και το χρώμα του δέρματός του. Του λένε άσχημα λόγια και τον απομονώνουν από τις δραστηριότητες της τάξης. Αυτή η συμπεριφορά κάνει τον Γιάννη να αισθάνεται άγχος και απομόνωση, και να αποφεύγει το σχολείο.

Παράδειγμα Ηλεκτρονικού Εκφοβισμού

Η Σοφία, μια μαθήτρια λυκείου, δέχεται ηλεκτρονικό εκφοβισμό από έναν συμμαθητή της, τον Δημήτρη. Ο Δημήτρης χρησιμοποιεί τα κοινωνικά δίκτυα για να στέλνει προσβλητικά μηνύματα και να διαδίδει ψευδείς φήμες για τη Σοφία. Δημιουργεί ψεύτικα προφίλ για να την παρενοχλεί και να την εκθέτει στους άλλους μαθητές. Αυτή η συμπεριφορά κάνει τη Σοφία να αισθάνεται άγχος, φόβο και απομόνωση, και να αποφεύγει το σχολείο και τις κοινωνικές δραστηριότητες.

Ο σεξουαλικός εκφοβισμός είναι μια σοβαρή μορφή εκφοβισμού που περιλαμβάνει ανεπιθύμητες σεξουαλικές προτάσεις, σχόλια ή πράξεις. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει αγγίγματα, προσβολές, ή ακόμα και απειλές που σχετίζονται με το φύλο ή τη σεξουαλικότητα κάποιου.

Παράδειγμα Σεξουαλικού Εκφοβισμού

Μια μαθήτρια της Γ’ Λυκείου δέχεται συνεχή σχόλια από έναν συμμαθητή της σχετικά με την εμφάνισή της. Εκείνος την πειράζει δημόσια για το σώμα της, λέγοντας μπροστά σε άλλους μαθητές ότι «φοράει στενά ρούχα για να τραβάει την προσοχή» ή ότι «δείχνει προκλητική». Συχνά της λέει «αστεία» με σεξουαλικά υπονοούμενα και την κάνει να νιώθει άβολα όταν περνάει από το σημείο που εκείνος κάθεται με τους φίλους του.

Όταν εκείνη τον παρακαλεί να σταματήσει, εκείνος γελάει και της λέει ότι «δεν αντέχει τα αστεία» ή ότι «παρεξηγεί τα πράγματα». Σύντομα, αρχίζει να διαδίδει ψευδείς φήμες ότι «έχει κάτι μαζί του» ή ότι «έχει προσωπικές φωτογραφίες της». Η μαθήτρια αρχίζει να αισθάνεται ντροπή και άγχος κάθε φορά που πηγαίνει στο σχολείο, φοβούμενη τα βλέμματα και τα σχόλια των συμμαθητών της.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

Ένας μαθητής ή μια μαθήτρια λυκείου που έχει υποστεί σχολικό εκφοβισμό μπορεί να βιώνει πολύ έντονα και ποικίλα αρνητικά συναισθήματα που συχνά επηρεάζουν την καθημερινότητά του/της σε μεγάλο βαθμό. Κάποια από τα πιο συχνά συναισθήματα και αντιδράσεις είναι:

3. Χαμηλή Αυτοεκτίμηση

Τα επαναλαμβανόμενα αρνητικά σχόλια και η κοροϊδία επηρεάζουν την αυτοεκτίμηση των θυμάτων, κάνοντάς τα να αμφισβητούν την αξία τους. Νιώθουν ανεπαρκείς και ότι δεν είναι αρκετά “καλοί” ή “δυνατοί” για να ανταποκριθούν στην κατάσταση.

4. Θυμός και Απογοήτευση

Η αίσθηση αδικίας, καθώς και η αδυναμία να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, οδηγεί συχνά σε θυμό και απογοήτευση. Κάποιες φορές, αυτός ο θυμός εκφράζεται μέσα από επιθετική συμπεριφορά προς άλλους, ενώ άλλες φορές παραμένει εσωτερικός, επιδεινώνοντας τα αρνητικά συναισθήματα.

5. Κατάθλιψη και Θλίψη

Η θλίψη που βιώνει ένα άτομο από τον εκφοβισμό μπορεί να οδηγήσει σε καταθλιπτικά συμπτώματα. Νιώθει ότι οι προσπάθειες να ξεπεράσει την κατάσταση δεν αποδίδουν και αυτό μπορεί να μειώσει σημαντικά το ενδιαφέρον για δραστηριότητες που κάποτε αγαπούσε.

6. Αίσθηση Απώλειας Ελέγχου

Τα παιδιά που υφίστανται εκφοβισμό νιώθουν συχνά ότι έχουν χάσει τον έλεγχο της ζωής τους, αφού δεν μπορούν να ελέγξουν τη συμπεριφορά των άλλων και νιώθουν αδύναμα να αντιδράσουν ή να αλλάξουν την κατάσταση.

7. Προβλήματα στη Συγκέντρωση και τις Ακαδημαϊκές Επιδόσεις

Το στρες και η αγωνία που προκαλούνται από τον εκφοβισμό μπορεί να επηρεάσουν την ικανότητα συγκέντρωσης του μαθητή ή της μαθήτριας. Αυτό συχνά οδηγεί σε μείωση των σχολικών επιδόσεων, καθώς το παιδί δυσκολεύεται να επικεντρωθεί στις σπουδές του.

8. Σκέψεις Αποφυγής ή Απόσυρσης

Κάποιοι μαθητές μπορεί να αναπτύξουν έντονη επιθυμία να αποφεύγουν το σχολείο, φτάνοντας ακόμα και στο σημείο να σκέφτονται την εγκατάλειψή του. Η ανάγκη τους να “ξεφύγουν” από την πηγή του πόνου και του φόβου τους μπορεί να οδηγήσει σε προσπάθειες απομάκρυνσης από την εκπαιδευτική διαδικασία ή τις κοινωνικές δραστηριότητες.

Ο συνδυασμός αυτών των συναισθημάτων κάνει τον σχολικό εκφοβισμό μια εμπειρία εξαιρετικά τραυματική και δύσκολη για τους μαθητές. Η στήριξη από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον είναι καθοριστική, καθώς χρειάζεται όχι μόνο κατανόηση αλλά και παρέμβαση για την προστασία της ψυχικής υγείας του μαθητή και την ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησής του.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

ΓΟΝΕΙΣ

Ένας γονιός μπορεί να κάνει πολλά για να βοηθήσει το παιδί του που δέχεται σχολικό εκφοβισμό:

Ακούστε το παιδί σας: Δημιουργήστε ένα ασφαλές περιβάλλον όπου το παιδί σας μπορεί να μιλήσει ανοιχτά για τα συναισθήματά του και τις εμπειρίες του.

Ενθαρρύνετε την αυτοπεποίθηση: Βοηθήστε το παιδί σας να αναπτύξει την αυτοπεποίθησή του μέσω δραστηριοτήτων που του αρέσουν και στις οποίες είναι καλό.

Επικοινωνήστε με το σχολείο: Συζητήστε με τους δασκάλους και τη διεύθυνση του σχολείου για να ενημερωθούν για την κατάσταση και να λάβουν μέτρα.

Διδάξτε στρατηγικές αντιμετώπισης: Βοηθήστε το παιδί σας να μάθει πώς να αντιμετωπίζει τους εκφοβιστές, όπως να αγνοεί τις προσβολές ή να ζητά βοήθεια από έναν ενήλικα.

Παρακολουθήστε την ψυχική υγεία: Εάν το παιδί σας δείχνει σημάδια άγχους ή κατάθλιψης, σκεφτείτε να ζητήσετε βοήθεια από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Ενισχύστε τις κοινωνικές δεξιότητες: Ενθαρρύνετε το παιδί σας να συμμετέχει σε κοινωνικές δραστηριότητες και να κάνει φίλους που το υποστηρίζουν.

Δώστε το καλό παράδειγμα: Δείξτε στο παιδί σας πώς να αντιμετωπίζει τις συγκρούσεις με σεβασμό και κατανόηση.

Η υποστήριξη και η αγάπη σας είναι κρίσιμη για να βοηθήσετε το παιδί σας να ξεπεράσει αυτή τη δύσκολη κατάσταση.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ

Παρατήρηση και Παρέμβαση: Παρακολούθηση της συμπεριφοράς των μαθητών και άμεση παρέμβαση όταν παρατηρούνται σημάδια εκφοβισμού.

Υποστήριξη Θυμάτων: Παροχή υποστήριξης και καθοδήγησης στα θύματα εκφοβισμού, βοηθώντας τα να ανακτήσουν την αυτοπεποίθησή τους.

Συνεργασία με Γονείς: Ενημέρωση των γονέων για τα περιστατικά εκφοβισμού και συνεργασία μαζί τους για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

Εφαρμογή Κανόνων: Εφαρμογή αυστηρών κανόνων σχετικά με τον εκφοβισμό και διασφάλιση ότι οι μαθητές γνωρίζουν τις συνέπειες των πράξεων τους.

Προώθηση Θετικών Σχέσεων: Ενθάρρυνση της συνεργασίας και την αλληλοϋποστήριξης μεταξύ των μαθητών μέσω ομαδικών δραστηριοτήτων και έργων.

Με αυτές τις ενέργειες, ένας εκπαιδευτικός μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην πρόληψη και την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού, δημιουργώντας ένα ασφαλές και υποστηρικτικό σχολικό περιβάλλον.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ

1. ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΟΥΝ ΤΟΝ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ ΕΠΙ ΤΟΠΟΥ

Για να σταματήσουν τον εκφοβισμό ακριβώς την χρονική στιγμή που συμβαίνει, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ακολουθήσουν τα παρακάτω βήματα:

• Να παρέμβουν άμεσα
• Να χωρίσουν τα παιδιά που συμμετέχουν
• Να βεβαιωθούν ότι το κάθε παιδί είναι ασφαλές
• Να καλύψουν τυχόν άμεσες  ιατρικές  ή  ψυχικές  ανάγκες υγείας των παιδιών
• Να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους. Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να καθησυχάσουν  τα  παιδιά που συμμετέχουν,  συμπεριλαμβανομένων των παρευρισκόμενων.

Επιπρόσθετα, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι προσεκτικοί,  για να αποφύγουν  τα παρακάτω κοινά  λάθη :

• Να μην αγνοήσουν τη σύγκρουση. Είναι λάθος να υποθέτουν ότι τα παιδιά μπορούν να διαχειριστούν την κατάσταση χωρίς τη βοήθεια ενηλίκων.
• Να αποφεύγουν να πιέσουν τα παιδιά να περιγράψουν δημοσίως όσα είδαν.
• Να μην ανακρίνουν  τα  παιδιά  που εμπλέκονται  στη σύγκρουση  μπροστά στους συμμαθητές τους
• Να μη μιλούν από κοινού στα παιδιά που εμπλέκονται, αλλά να συζητούν με το καθένα ξεχωριστά.
• Να μην πιέσουν  τα  παιδιά που εμπλέκονται  στη σύγκρουση  να ζητήσουν συγνώμη επί τόπου.

2. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΑΘΟΥΝ ΤΙ ΣΥΝΕΒΗ

Στη συνέχεια, οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να συγκεντρώσουν στοιχεία για το περιστατικό βίας με τους ακόλουθους τρόπους:

• Να διαχωρίσουν όλους τους εμπλεκόμενους μαθητές
• Να ακούσουν την ιστορία από διάφορες πηγές τόσο από ενήλικες όσο και από τους μαθητές
• Να ακούσουν χωρίς να κατηγορήσουν κανέναν.

3. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΟΥΝ ΤΟΝ ΜΑΘΗΤΗ ΠΟΥ ΕΚΦΟΒΙΖΕΤΑΙ

Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά τους μαθητές που βιώνουν εκφοβισμό ακολουθώντας τα παρακάτω βήματα:

• Ακούγοντας με προσοχή και χωρίς να διακόπτουν τον μαθητή.
• Διαβεβαιώνοντάς τον ότι ο εκφοβισμός δεν είναι δικό του φταίξιμο.
• Ενισχύοντας την εμπιστοσύνη, υπενθυμίζοντας ότι τον νοιάζονται και είναι εκεί για να τον προστατεύσουν.
• Εξηγώντας του τη σημασία του να ζητά βοήθεια όταν τη χρειάζεται.
• Παρέχοντας πρακτικές συμβουλές για το πώς να διαχειρίζεται δύσκολες καταστάσεις.
• Συνεργαζόμενοι μαζί του για την επίλυση της κατάστασης και την εξασφάλιση της προστασίας του.
• Ζητώντας τη συνδρομή επαγγελματία ψυχικής υγείας, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο

Η Σημασία της Προσοχής των Εκπαιδευτικών για την Αποφυγή Λανθασμένων Χειρισμών
Είναι κρίσιμο οι εκπαιδευτικοί να αποφεύγουν τους παρακάτω λανθασμένους χειρισμούς σε περιπτώσεις εκφοβισμού:

• Να μην προτείνουν στον μαθητή-θύμα να αγνοήσει τον εκφοβισμό.
• Να μην κατηγορούν τον μαθητή-θύμα για την κατάσταση. Ακόμα και αν η συμπεριφορά του προκάλεσε την αντίδραση, κανείς δεν αξίζει να πέσει θύμα εκφοβισμού.
• Να μην ενθαρρύνουν τον μαθητή-θύμα να εκδικηθεί το παιδί που τον εκφοβίζει.

---

Εκφοβισμός: Με ποιον τρόπο θα τον προλάβουμε και θα τον αντιμετωπίσουμε;

Στο στούντιο του pod.gr συνομιλούν η Ντίνα Ζώτα, MSc, PhD, Ψυχολόγος – Ειδικός Προαγωγής Υγείας, Διευθύντρια Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Στρατηγικής & Προαγωγής Υγείας του Iνστιτούτου Prolepsis και η Ελίνα Κεπενού, MSc, PhDc, Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια και Σύμβουλος Γονέων.