Επιμέλεια Αριστείδης Τσιατούχας

Η εφηβεία αποτελεί μια κρίσιμη και ταυτόχρονα συναρπαστική φάση στην ανθρώπινη ανάπτυξη, η οποία σηματοδοτεί τη μετάβαση από την παιδική ηλικία προς την ενήλικη ζωή. Είναι το τελευταίο στάδιο πριν το άτομο φτάσει στην πλήρη ωριμότητα, μια περίοδος γεμάτη αλλαγές, ανακαλύψεις και προετοιμασία για τις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής. Αυτή η φάση μπορεί να ξεκινήσει γύρω στα 12 ή 13 χρόνια, όταν το άτομο βγαίνει από την αθωότητα και την ανέμελη ζωή της παιδικής ηλικίας, και να διαρκέσει μέχρι τα 19 ή 20 χρόνια, όταν η μετάβαση προς την ενήλικη ζωή θεωρείται ουσιαστικά ολοκληρωμένη.

Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, το άτομο βιώνει σημαντικές μεταβολές τόσο στη σωματική του διάπλαση όσο και στην ψυχολογική και συναισθηματική του κατάσταση. Απομακρύνεται από την απλότητα και την απερισκεψία της παιδικής ηλικίας και αρχίζει να αντιμετωπίζει τις πρώτες σοβαρές προκλήσεις και ευθύνες που συνοδεύουν την ενήλικη ζωή. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, το άτομο αναζητά και σταδιακά διαμορφώνει την ταυτότητά του, προσπαθώντας να κατανοήσει ποιος είναι και πού ανήκει στον κόσμο.

Η εφηβεία, επομένως, δεν είναι απλώς μια φάση φυσικής ωρίμανσης, αλλά και μια περίοδος ψυχολογικής και κοινωνικής εξέλιξης. Είναι η στιγμή που το άτομο μαθαίνει να αντιμετωπίζει πιο σύνθετες καταστάσεις, να λαμβάνει αποφάσεις και να αναπτύσσει τις δεξιότητες που θα του επιτρέψουν να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής. Σε έναν ιδανικό κόσμο, αυτή η περίοδος θα οδηγήσει στην ολοκληρωμένη διαμόρφωση της ταυτότητας και της αυτοπεποίθησης, προετοιμάζοντας το άτομο να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις προκλήσεις και τις ευθύνες που έρχονται με την ενηλικίωση.

Ο ρόλος των γονιών είναι καθοριστικός για την υποστήριξη του εφήβου σε αυτή τη μεταβατική φάση. Οι γονείς λειτουργούν ως οδηγοί και στήριγμα, βοηθώντας το παιδί τους να αντιμετωπίσει τις συναισθηματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές προκλήσεις που συνοδεύουν αυτή την ηλικία. Μέσα από την κατανόηση, την υπομονή και την αγάπη τους, οι γονείς μπορούν να δημιουργήσουν ένα ασφαλές περιβάλλον όπου ο έφηβος αισθάνεται ελεύθερος να εκφραστεί, να κάνει λάθη και να μαθαίνει από αυτά. Παράλληλα, μέσω της επικοινωνίας και των ορίων που θέτουν, οι γονείς βοηθούν στη διαμόρφωση της ταυτότητας και των αξιών του εφήβου, προετοιμάζοντάς τον να γίνει ένας υπεύθυνος και αυτόνομος ενήλικος. Η παρουσία και η συμμετοχή τους δεν είναι απλώς σημαντική, αλλά απαραίτητη για την υγιή ψυχολογική και συναισθηματική εξέλιξη του παιδιού τους.

Πως συνηθίζουν να φέρονται οι γονείς αυτή την περίοδο στον έφηβο:

Πολλές φορές, οι γονείς στέλνουν διφορούμενα μηνύματα: από τη μια τον αντιμετωπίζουν σαν παιδί, καθοδηγώντας τον σε κάθε βήμα, και από την άλλη του ζητούν να συμπεριφέρεται σαν ενήλικας, κάτι που μπορεί να προκαλεί σύγχυση και άγχος στον έφηβο.

Επιπλέον, όταν οι γονείς νιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο, τείνουν να επικρίνουν, να φωνάζουν ή να επιβάλλουν αυστηρές συμπεριφορές, γεγονός που αυξάνει τις εντάσεις στο οικογενειακό περιβάλλον.

Πριν την εφηβεία, οι γονείς διαχειρίζονταν το παιδί τους με περισσότερη ευκολία, αλλά τώρα νιώθουν αδύναμοι που δεν μπορούν να έχουν τον ίδιο έλεγχο. Μερικοί γονείς, προσπαθώντας να γίνουν “τέλειοι”, υιοθετούν ακραίες στάσεις ή φορτώνουν τον έφηβο με τις δικές τους απραγματοποίητες προσδοκίες και όνειρα, κάτι που μπορεί να τον κάνει να νιώθει πιεσμένος. Παράλληλα, οι γονείς συχνά προσπαθούν να γίνουν φίλοι με τον έφηβο, αλλά αυτή η προσπάθεια συνήθως αποτυγχάνει, καθώς ο έφηβος δημιουργεί τις δικές του φιλίες και κοινωνικούς κύκλους, με τους οποίους μοιράζεται διαφορετικούς κώδικες επικοινωνίας.

Η εφηβεία είναι η περίοδος κατά την οποία ο έφηβος προετοιμάζεται για την ενήλικη ζωή. Ωστόσο, μερικοί γονείς, φοβούμενοι ότι το παιδί τους δεν θα τα καταφέρει, μπορεί να τον καθιστούν εξαρτημένο από αυτούς, μειώνοντας την αυτοπεποίθησή του.

Τι μπορεί να κάνει ένας γονιός για να μειώσει το άγχος του 17χρονου παιδιού του;

Η μείωση του άγχους σε έναν 17χρονο απαιτεί κατανόηση των μοναδικών προκλήσεών του, παροχή υποστήριξης και δημιουργία ενός θετικού περιβάλλοντος.

Ακολουθούν μερικές στρατηγικές που μπορούν να εφαρμόσουν οι γονείς:

1. Επικοινωνία

Ενθαρρύνετε τις συζητήσεις: Δημιουργήστε ένα ασφαλές περιβάλλον όπου το παιδί σας νιώθει άνετα να μιλήσει για τις ανησυχίες του.

Ακούστε χωρίς κριτική: Μην βιάζεστε να βγάλετε συμπεράσματα ή να δώσετε λύσεις. Απλά το να ακούσετε μπορεί να το βοηθήσει να νιώσει υποστήριξη.

Επικυρώστε τα συναισθήματά του: Αναγνωρίστε τα συναισθήματά του χωρίς να τα υποτιμάτε.

Παράδειγμα:

Ο γονιός παρατηρεί ότι το παιδί του φαίνεται αγχωμένο ή κλεισμένο στον εαυτό του. Χωρίς να ασκήσει άμεση πίεση, φροντίζει να δημιουργήσει μια στιγμή εμπιστοσύνης και χαλάρωσης για να συζητήσουν

Επιλογή κατάλληλης στιγμής:

Ο γονιός επιλέγει μια ήρεμη στιγμή, όπως μετά το δείπνο ή κατά τη διάρκεια μιας βόλτας, όπου το παιδί είναι πιο χαλαρό.

Ξεκινώντας με φιλική προσέγγιση:

Λέει κάτι σαν:

“Παρατήρησα ότι τις τελευταίες μέρες μοιάζεις λίγο αγχωμένος. Θέλεις να μιλήσουμε γι’ αυτό; Είμαι εδώ για να σε ακούσω.”

Αποφυγή κριτικής ή πίεσης:

Εάν το παιδί δεν θέλει να μιλήσει, ο γονιός μπορεί να προσθέσει:

“Είναι εντάξει αν δεν θέλεις να μιλήσεις τώρα. Απλά να ξέρεις ότι όταν είσαι έτοιμος, μπορώ να σε ακούσω χωρίς να σε κρίνω.”

Δημιουργία οικειότητας:

Εάν το παιδί ανοίγεται, ο γονιός ακούει προσεκτικά χωρίς να διακόπτει ή να προσφέρει άμεσα λύσεις. Λέει πράγματα όπως:

“Καταλαβαίνω πόσο δύσκολο πρέπει να είναι αυτό για σένα.”

“Μπορώ να δω ότι πραγματικά σε απασχολεί. Θέλεις να το αντιμετωπίσουμε μαζί;“

Ενίσχυση εμπιστοσύνης:

Ο γονιός κρατά την υπόσχεσή του να μην κρίνει ή να πιέσει. Ίσως αργότερα να προτείνει λύσεις με διακριτικό τρόπο, όπως:

“Έχεις σκεφτεί να δοκιμάσεις [μια δραστηριότητα ή λύση]; Ίσως σου κάνει καλό, αλλά είναι απόλυτα δική σου επιλογή.”

Γιατί λειτουργεί: Με αυτό τον τρόπο, το παιδί αισθάνεται ότι δεν το κρίνουν, ότι οι γονείς του το καταλαβαίνουν και ότι έχουν χώρο να εκφραστούν χωρίς πίεση. Έτσι χτίζεται εμπιστοσύνη και το παιδί είναι πιο πιθανό να ανοίγεται στο μέλλον.

Παράδειγμα για Επικύρωση Συναισθημάτων:

Ας πούμε ότι το παιδί σας επιστρέφει σπίτι φανερά αναστατωμένο και λέει:

“Είμαι τρομερά αγχωμένος για τις εξετάσεις! Δεν νομίζω ότι θα τα καταφέρω.“

Αναγνώριση των συναισθημάτων:

Ο γονιός μπορεί να πει:

“Ακούγεται ότι νιώθεις πολλή πίεση αυτή τη στιγμή. Είναι απόλυτα λογικό να αισθάνεσαι έτσι όταν έχεις τόσες υποχρεώσεις.”

Αποφυγή υποτίμησης:

Αντί να πει κάτι όπως: “Έλα, δεν είναι τόσο σοβαρό, θα περάσει,” ο γονιός σέβεται τη σοβαρότητα του πώς το παιδί βλέπει την κατάσταση και προσθέτει:

“Το ότι νιώθεις άγχος δείχνει πόσο πολύ νοιάζεσαι για το αποτέλεσμα, και αυτό είναι κάτι καλό. Όμως, ας δούμε πώς μπορούμε να το διαχειριστούμε.”

Δείξτε κατανόηση και ενσυναίσθηση:

Ο γονιός μπορεί να προσθέσει:

“Θυμάμαι όταν ήμουν στην ηλικία σου, είχα κι εγώ τέτοια άγχη, ειδικά για τις εξετάσεις. Είναι δύσκολο να νιώθεις τόση πίεση, αλλά είμαι εδώ για να σε βοηθήσω να το περάσουμε μαζί.”

Ενίσχυση θετικών μηνυμάτων:

“Μπορείς να το καταφέρεις. Όλα όσα κάνεις τώρα είναι προετοιμασία. Το άγχος είναι φυσικό, αλλά δεν χρειάζεται να το αφήσουμε να μας κρατήσει πίσω.”

Προτροπή για συνεργασία:

“Θέλεις να κάτσουμε μαζί να δούμε πώς μπορούμε να οργανώσουμε το διάβασμά σου ή να βρούμε έναν τρόπο να χαλαρώσεις λίγο;”

Γιατί λειτουργεί:

Επικύρωση: Αναγνωρίζετε ότι το άγχος τους είναι πραγματικό και φυσικό, κάτι που τους κάνει να νιώθουν ότι τους καταλαβαίνουν.

Κατανόηση: Η κοινή εμπειρία (π.χ., θυμίζοντας τη δική σας ηλικία) μειώνει το αίσθημα απομόνωσης του παιδιού.

Υποστήριξη: Προσφέρετε λύσεις χωρίς να τους υποδεικνύετε τι “πρέπει” να κάνουν, δίνοντάς τους την αίσθηση ελέγχου.

2. Προώθηση ενός ισορροπημένου τρόπου ζωής

Ύπνος: Βεβαιωθείτε ότι κοιμάται 8–10 ώρες την ημέρα, καθώς η έλλειψη ύπνου αυξάνει το άγχος.

Διατροφή: Ενθαρρύνετε τη σωστή διατροφή με έμφαση σε φυσικές τροφές, φρούτα και λαχανικά.

Άσκηση: Υποστηρίξτε την τακτική φυσική δραστηριότητα, όπως αθλήματα ή περπάτημα που μειώνουν τις ορμόνες του άγχους.

Περιορίστε την υπερβολική χρήση οθονών: Βοηθήστε το να θέσει όρια στη χρήση του κινητού ή των social media, που μπορεί να αυξήσουν την ανησυχία.

3. Ενθάρρυνση υγιούς διαχείρισης χρόνου

Σπάστε τα καθήκοντα σε μικρότερα βήματα: Δείξτε του πώς να διαχειρίζεται μεγάλα έργα σε διαχειρίσιμα κομμάτια.

Θέστε ρεαλιστικές προσδοκίες: Αποφύγετε την υπερφόρτωση του προγράμματός του με σχολικά, εξωσχολικά ή άλλες υποχρεώσεις.

Βοήθεια στην ιεράρχηση: Καθοδηγήστε το να δίνει προτεραιότητα στα σημαντικά καθήκοντα, ώστε να μειωθεί το αίσθημα της πίεσης.

4. Να είστε πηγή υποστήριξης, όχι πίεσης

Δώστε έμφαση στην προσπάθεια, όχι στα αποτελέσματα: Τονίστε ότι είναι σημαντικό να προσπαθεί και όχι να αγγίζει την τελειότητα.

Σεβαστείτε τους στόχους του: Αποφύγετε να του επιβάλλετε τις δικές σας φιλοδοξίες.

Πρακτική βοήθεια: Βοηθήστε με τα μαθήματα.

5. Διδάξτε τεχνικές διαχείρισης άγχους

Δραστηριότητες χαλάρωσης: Ενθαρρύνετε χόμπι όπως ζωγραφική, μουσική, διάβασμα ή κηπουρική.

Αλλαγή προοπτικής: Βοηθήστε το να αναδιαμορφώσει τις προκλήσεις και να επικεντρωθεί σε λύσεις αντί να μένει στα προβλήματα.

6. Παρακολούθηση του περιβάλλοντός του

Επιρροή από συνομηλίκους: Να γνωρίζετε τον κοινωνικό του κύκλο και να βεβαιώνεστε ότι περιβάλλεται από υποστηρικτικούς φίλους.

Σχολικό άγχος: Υπερασπιστείτε το εάν είναι υπερβολικά πιεσμένο από απαιτήσεις του σχολείου ή ανθυγιεινό περιβάλλον.

Πίεση από social media: Συζητήστε για τα μη ρεαλιστικά πρότυπα που προβάλλονται στο διαδίκτυο και ενθαρρύνετε υγιείς ψηφιακές συνήθειες.

7. Να είστε πρότυπο υγιούς συμπεριφοράς

Δείξτε πώς διαχειρίζεστε το άγχος με ήρεμο και εποικοδομητικό τρόπο. Μοιραστείτε τις εμπειρίες σας για να του δείξετε ότι τα εμπόδια είναι φυσιολογικά και η ανθεκτικότητα είναι εφικτή.

8. Αναζητήστε επαγγελματική βοήθεια αν χρειαστεί

Εάν το άγχος του μοιάζει ανεξέλεγκτο ή επηρεάζει την ψυχική του υγεία, σκεφτείτε να συμβουλευτείτε έναν θεραπευτή ή σύμβουλο.

9. Υιοθέτησε προσέγγιση που βασίζεται στην υποστήριξη χωρίς υπερπροστασία

Να δίνετε στο παιδί σας τον χώρο να αντιμετωπίσει τις δικές του προκλήσεις και να πάρει τις δικές του αποφάσεις, ακόμα και αν αυτό συνεπάγεται το κίνδυνο να κάνει λάθη ή να πληγωθεί. Μπορεί να είστε παρών και διαθέσιμος για συμβουλές και συναισθηματική στήριξη, χωρίς να επιβάλλετε λύσεις ή να ελέγχετε κάθε κίνηση του παιδιού σας. Με αυτόν τον τρόπο, ο έφηβος μαθαίνει να εμπιστεύεται τις δυνάμεις του, να αναλαμβάνει ευθύνες και να αναπτύσσει την αυτοπεποίθησή του, γεγονός που βοηθά στη μείωση του άγχους του.

Παράδειγμα 1:

Ας υποθέσουμε ότι το παιδί σας αντιμετωπίζει άγχος λόγω των πανελλαδικών εξετάσεων. Εσείς μπορείτε να του πείτε: «Καταλαβαίνω ότι νιώθεις πίεση, και είναι φυσικό. Είσαι ικανός και έχεις δουλέψει σκληρά. Αν χρειαστείς βοήθεια ή συμβουλή, είμαι εδώ για εσένα. Πιστεύω στις δυνάμεις σου και ξέρω ότι θα τα καταφέρεις με τον δικό σου τρόπο.»

Με αυτόν τον τρόπο, δείχνετε εμπιστοσύνη και υποστήριξη, χωρίς να προσπαθείτε να ελέγξετε ή να επιλύσετε το πρόβλημα του παιδιού. Αυτό βοηθά τον έφηβο να νιώσει πιο άνετα και να αντιμετωπίσει το άγχος του με περισσότερη αυτοπεποίθηση.

Παράδειγμα 2:

Ας πάρουμε ένα παράδειγμα όπου το παιδί σας βρίσκεται αντιμέτωπος με την απόφαση για το Πανεπιστήμιο και το επάγγελμα που θα ακολουθήσει στο μέλλον. Εσείς μπορείτε να τον βοηθήσετε να μειώσει το άγχος του με τον εξής τρόπο:

Αν το παιδί σας ενδιαφέρεται για την πληροφορική, αλλά ανησυχεί ότι ίσως δεν είναι αρκετά καλός ή ότι η επιλογή του δεν θα του εγγυηθεί μια σταθερή καριέρα. Εσείς ως γονιός μπορείτε να του πείτε:

«Καταλαβαίνω ότι η επιλογή σχολής και επαγγέλματος είναι μια μεγάλη απόφαση και μπορεί να σε κάνει να νιώθεις πίεση. Θέλω να ξέρεις ότι πιστεύω στις ικανότητές σου και σέβομαι όποιες επιλογές κι αν κάνεις. Αν η πληροφορική σε ενθουσιάζει, δοκίμασέ την! Μπορείς να εξερευνήσεις αυτόν τον τομέα, να μιλήσεις με ανθρώπους που εργάζονται στον κλάδο ή ακόμα και να κάνεις κάποια μικρά projects για να δεις αν σου αρέσει πραγματικά. Αν στο μέλλον καταλάβεις ότι θέλεις να αλλάξεις κατεύθυνση, δεν πειράζει. Η ζωή είναι ένα ταξίδι και οι επιλογές μας δεν είναι πάντα τελικές. Εγώ είμαι εδώ για να σε στηρίξω, όποια διαδρομή και αν επιλέξεις.»

Πώς βοηθάει αυτή η προσέγγιση:

Μειώνει το άγχος: Ο γονιός δείχνει κατανόηση και αποδέχεται τις ανησυχίες του παιδιού, χωρίς να τον πιέζει ή να τον κρίνει.

Ενθαρρύνει την εξερεύνηση: Ο έφηβος νιώθει ελεύθερος να εξερευνήσει τις επιλογές του χωρίς φόβο αποτυχίας.

Δίνει ασφάλεια: Η στήριξη του γονέα δίνει στον έφηβο την ευκαιρία να πειραματιστεί και να μάθει από τα λάθη του, γνωρίζοντας ότι έχει ένα ασφαλές πλαίσιο να επιστρέψει.

Ενισχύει την αυτοπεποίθηση: Ο γονιός εκφράζει εμπιστοσύνη στις ικανότητες του παιδιού, κάτι που τον βοηθά να πιστέψει στον εαυτό του.

Βιβλιογραφία:

Faber, Adele & Mazlish, Elaine (2013).

How to Talk So Teens Will Listen & Listen So Teens Will Talk.

Siegel, Daniel J. (2014).

Brainstorm: The Power and Purpose of the Teenage Brain.

Ginsburg, Kenneth R. (2011).

Building Resilience in Children and Teens: Giving Kids Roots and Wings.

Baumrind, Diana (1966).

Effects of Authoritative Parental Control on Child Behavior.

APA (American Psychological Association).

Άρθρα και οδηγίες για την αντιμετώπιση του άγχους στους εφήβους, διαθέσιμα στην ιστοσελίδα τους (apa.org).

Seligman, Martin E. P. (2011).

Flourish: A Visionary New Understanding of Happiness and Well-being.

Χάρης Πίσχος, Ψυχολόγος – Υπαρξιακός Συστημικός Ψυχοθεραπευτής

Η στάση των γονέων στην εφηβεία